Oprócz podstawowej pensji twój pracodawca nie tylko może, ale czasem nawet ma obowiązek wypłacać ci różne dodatki pieniężne. Należą ci się między innymi wtedy, kiedy zostajesz po godzinach albo pracujesz na nocną zmianę lub w święto. Sprawdź, na jakie dodatki możesz liczyć.
Warunki otrzymywania dodatków pieniężnych, które szef musi ci wypłacić w zamian za specyficzny czas lub warunki pracy, są szczegółowo opisane w Kodeksie pracy. Ponieważ jednak jest to dość trudny w odbiorze tekst, przygotowaliśmy krótki przegląd obowiązkowych dodatków do podstawowej pensji. Odnosi się on do raczej typowych sytuacji występujących na polskim rynku pracy i umożliwi ci wstępne rozeznanie na ten temat. Po dokładniejsze informacje sięgnij do Kodeksu pracy.
Omawianie dodatków zacznijmy od tzw. nadgodzin. Dostaniesz dodatkowe pieniądze do swojego wynagrodzenia, jeśli pracowałeś ponad obowiązujące cię normy czasu pracy lub ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy (jaki wynika z obowiązującego cię systemu i rozkładu czasu pracy).
Ile dokładnie wynosi dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych? Zwykle jest to 50% stawki godzinowej. Jeżeli jednak ponad obowiązującą cię normę pracowałeś w nocy, w niedzielę lub święto (a nie są one dla ciebie zwykłymi dniami pracy) bądź w dzień wolny otrzymany w zamian za wcześniejszą pracę w niedzielę lub święto, to za każdą godzinę przysługuje ci wynagrodzenie powiększone o 100%.
Z tego względu wiele osób z chęcią korzysta z możliwości wzięcia nadgodzin, żeby podreperować budżet domowy, choć wiąże się to z pewnymi niedogodnościami. Według badań nawet czterech na pięciu Polaków przyznaje, że wykonuje zadania zawodowe w prywatnym czasie, a częste branie nadgodzin deklaruje 20% zatrudnionych[1].
Podobnie praca w niedziele i święta – dla jednych jest przykrym obowiązkiem, dla innych sposobem na podwyższenie pensji lub remedium na tzw. niewyrabianie się. Według raportu z 2016 roku ponad połowie Polaków zdarza się pracować w weekendy[2].
Przepisy mówią jednak jasno, że za pracę w niedzielę lub święto (choćby tylko przez jedną godzinę) zatrudnionemu przysługuje dzień wolny. Dopiero kiedy szef nie może go udzielić w terminie wskazanym w Kodeksie pracy, pracownik nabywa prawo do dodatku do wynagrodzenia w wysokości 100% stawki godzinowej za każdą godzinę przepracowaną w niedzielę lub święto.
Kolejną sytuacją, w której możesz liczyć na dodatkowe pieniądze do pensji, jest praca w porze nocnej, czyli przez 8 godzin między 21:00 a 7:00. Za każdą godzinę pracy w nocy należy ci się 20% więcej wynagrodzenia w porównaniu z twoją dzienną stawką godzinową.
Może też być tak, że stale pracujesz na nocną zmianę poza zakładem pracy, na przykład z domu. W takim przypadku wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w porze nocnej może być zastąpione ryczałtem. Jego wysokość powinna być tak ustalona, żeby odpowiadała przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.
Różne okoliczności powodują, że pracodawca bywa zmuszony przenieść pracownika na inne stanowisko. Jeżeli wiąże się to ze zmniejszeniem podstawowego wynagrodzenia, poszkodowanemu wypłaca się dodatek wyrównawczy (maksymalnie przez 6 miesięcy, to ograniczenie nie dotyczy jednak kobiet w ciąży lub karmiących piersią).
Nie oznacza to, że wszyscy, których szef przenosi na gorzej opłacane stanowisko, dostaną dodatek. Kodeks pracy wyraźnie wymienia osoby i sytuacje, w których zatrudnionemu należy się ta forma rekompensaty. Oto kilka z nich.
Kobiety w ciąży i karmiące piersią są objęte szczególną ochroną prawną. Nie mogą one pracować w porze nocnej, dłużej niż 8 godzin na dobę, przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Jeśli szef nie może spełnić tych warunków, pracownica jest zwolniona z obowiązku świadczenia pracy, co nie oznacza, że nie otrzymuje pensji. Wręcz przeciwnie – należy jej się wynagrodzenie w dotychczasowej wysokości.
Może też być tak, że pracodawca znajdzie dla kobiety w ciąży inne stanowisko lub zmieni jej warunki pracy tak, aby odpowiadały przepisom. Jeżeli wiąże się to ze zmniejszeniem dotychczasowej pensji, otrzyma ona dodatek wyrównawczy.
Przysługuje on także osobie, która na skutek wypadku przy pracy stała się przejściowo niezdolna do wykonywania dotychczasowych obowiązków zawodowych (ale uraz nie jest tak poważny, żeby przysługiwała jej renta) i którą pracodawca w związku z tym musiał przenieść na inne, gorzej płatne stanowisko.
Podobnie jest w przypadku osób, u których pojawiła się choroba zawodowa, a więc schorzenie wynikające ze sposobu wykonywania pracy (np. konieczność stałej pracy w niedogodnej pozycji czy systematyczne wykonywanie forsownych czynności) lub działania czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy (np. hałas czy nieodpowiednie oświetlenie).
Gdy poszkodowanemu zleca się inne prace, które już nie narażają go na działanie czynników wywołujących objawy choroby zawodowej, ale których wykonywanie wiąże się jednocześnie z niższym wynagrodzeniem, pracodawca musi podwładnemu przyznać dodatek wyrównawczy.
Czasami jest też tak, że dodatkowe pieniądze do pensji wynikają między innymi z dobrej woli szefa. Finansowy bonus może również być przypisany do danego stanowiska, powierzonej funkcji bądź zależeć od tego, czy pracownik spełni określone warunki.
Warto wiedzieć, że zasady przyznawania wszystkich nieobowiązkowych dodatków do wynagrodzenia zasadniczego muszą się pojawić w umowie o pracę, w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania.
Dowiedz się, czy w twoim miejscu pracy są przyznawane dodatki tego typu, a jeśli szukasz nowego etatu, sprawdź, jakie dodatki nieobowiązkowe oferują potencjalni pracodawcy, zanim podejmiesz współpracę z którymś z nich.
Drugim popularnym dodatkiem, który pracodawca może dać, ale nie musi, jest dodatek funkcyjny. Najczęściej przysługuje on osobom zatrudnionym na stanowiskach kierowniczych i dyrektorskich. Dodatkowe pieniądze dla kadry zarządzającej mają być formą rekompensaty za zwiększony zakres odpowiedzialności.
Podobnie jak w przypadku dodatku stażowego, również dodatek funkcyjny jest najczęściej obliczany procentowo w stosunku do wynagrodzenia podstawowego. Istnieją też grupy pracownicze sfery budżetowej, którym taki dodatek należy się obowiązkowo. Dotyczy to np. prokuratorów i pracowników samorządowych.
Wiadomo, że okoliczności wykonywania pracy bywają szkodliwe dla zdrowia, męczące bądź niebezpieczne. Szef może podwładnym zrekompensować te niedogodności bonusem w postaci dodatku za pracę w szczególnych warunkach.
Jeśli pracodawca zdecyduje się wprowadzić to rozwiązanie, będzie musiał wypłacać osobom zatrudnionym dodatkowe pieniądze za każdą godzinę pracy, w której będą oni narażeni na czynniki mogące po dłuższym czasie obniżać sprawność fizyczną albo psychiczną lub też skutkować pojawieniem się choroby zawodowej. Z kolei pracownik będzie zobowiązany najpierw wykonywać obowiązki zawodowe w tych warunkach przez określoną liczbę godzin, aby w ogóle nabyć prawo do takiego dodatku. Jego wysokość jest zwykle uzależniana od stopnia szkodliwości lub uciążliwości pracy.
Dla wielu osób także wykonywanie obowiązków zawodowych w systemie zmianowym jest dość uciążliwe. W związku z tym szef może wprowadzić dodatek zmianowy, który rekompensuje wymóg pracy w różnych porach dnia i nocy. Zazwyczaj zatrudnieni w ten sposób mogą liczyć na dodatkowe pieniądze za każdą godzinę pracy na drugiej lub trzeciej zmianie.
Jeśli posiadasz wysokie kwalifikacje zawodowe, tytuł naukowy, znasz biegle język obcy lub nawet kilka języków i możesz to potwierdzić certyfikatami, ukończyłeś studia podyplomowe albo specjalistyczne kursy, pracodawca może cię docenić, przyznając dodatek za szczególne umiejętności.
W ten sposób motywuje się podwładnych do ciągłego rozwoju i podnoszenia kompetencji przydatnych na danym stanowisku. Dodatek za szczególne umiejętności najczęściej jest określany jako stała stawka miesięczna dodawana do pensji.
W niektórych firmach za pomocą dodatków do pensji promuje się zdrowie. Coraz popularniejsze staje się na przykład udzielanie gratyfikacji za niepalenie tytoniu. Pracodawcy uzasadniają to tym, że osoby palące papierosy w miejscu pracy poświęcają mniej czasu na wykonywanie powierzonych im zadań w porównaniu do osób niepalących. Czasami dodatki do pensji są także udzielane pracownikom, którzy nie korzystali ze zwolnień lekarskich w określonym przedziale czasu.
Tekst powstał na podstawie Kodeksu pracy. Informacje aktualne na dzień 24 maja 2017 r.
[1] Badanie zostało przeprowadzone wśród uczestników Programu PAYBACK w dniach 22-24 kwietnia 2017 r. metodą ankiety online na grupie 717 osób. Grupę badawczą w wieku 18-65 lat dobrano tak, aby odpowiadała strukturze demograficznej kraju.
[2] Raport „Nadgodziny. Ile tak naprawdę pracujemy i jak to się odbija na naszym zdrowiu?” został opracowany przez Hays Poland. Dane zbierano za pośrednictwem kwestionariusza online, na który składały się pytania otwarte i zamknięte. W badaniu wzięło udział 1498 osób pracujących w Polsce.
