Każdemu, kto jest zatrudniony na umowę o pracę, przysługuje prawo do wypoczynku. Ile urlopu należy się pracownikowi w ciągu roku? Na jakie dodatkowe wolne można liczyć w przypadku różnych okoliczności życiowych?
Wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi 20 albo 26 dni. Zależy to od stażu pracy pracownika. Prawo do urlopu 26-dniowego pracownik osiąga po przepracowaniu co najmniej 10 lat (niekoniecznie w jednym zakładzie pracy – chodzi o okres zatrudnienia u wszystkich pracodawców łącznie).
W wielu przypadkach jednak może stać to się szybciej – do stażu pracy dolicza się bowiem tzw. okresy równorzędne. Może to być m.in. okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, czynnej służby wojskowej, pracy w gospodarstwie rolnym, udokumentowanego zatrudnienia za granicą. Nie wlicza się natomiast okresu zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej ani działalności gospodarczej.
Do stażu pracy branego pod uwagę przy urlopie zalicza się też okres nauki – w zależności od rodzaju szkoły: od 3 lat (szkoła zawodowa) przez 4 (szkoła średnia), 6 (szkoła policealna) do nawet 8 lat (szkoła wyższa). Okresy nauki nie sumują się. W sytuacji, gdy pracownik jednocześnie uczył się i pracował, do urlopowego stażu pracy zalicza się naukę lub zatrudnienie – w zależności od tego, co jest bardziej korzystne dla pracownika.
Szczegółowe warunki obliczania urlopowego stażu pracy znajdują się w art. 155 Kodeksu pracy.
Wczasy pod gruszą? Sprawdź, czy ci przysługują i jakie warunki musisz spełnić>>
Czy wszystkim pracownikom z takim samym stażem pracy przysługuje jednakowa liczba dni urlopu? Niektóre zawody podlegają odrębnym przepisom regulującym długość urlopu. Na dodatkowe dni wolne mogą liczyć m.in. pracownicy socjalni, służby mundurowe, sędziowie i prokuratorzy. Inne wyliczenia stosuje się również m.in. dla nauczycieli, osób niepełnosprawnych i pracowników młodocianych.
Jeśli pracownik jest zatrudniony na część etatu, należy mu się urlop proporcjonalny do wymiaru etatu. Pracownikom tymczasowym należy się urlop w wymiarze 2 dni za każdy miesiąc pracy w firmie, do której skierowała ich agencja. Jeśli podpiszą umowę na krócej niż miesiąc, urlop im się nie należy.
Pracownicy rozpoczynający pierwszą w życiu pracę po miesiącu mogą wziąć 1/12 urlopu przysługującego im w danym roku. W kolejnych miesiącach liczba dni urlopu rośnie proporcjonalnie do długości stażu pracy. Proporcjonalność urlopu ma zastosowanie wyłącznie w pierwszym roku pracy. W kolejnym roku już od stycznia można wykorzystać cały należny urlop.
Niewykorzystane z poprzedniego roku dni urlopu należy wykorzystać do końca września kolejnego roku. Po tym terminie nie przepadają jednak bezpowrotnie. Pracownik może dochodzić swoich praw wobec pracodawcy, który naruszył przepisy, nie udzielając mu urlopu w terminie. Jego roszczenia przedawniają się dopiero po upływie trzech lat.
Prawo do urlopu jest przypisane do pracownika, niezależnie od tego, gdzie pracuje. U dotychczasowego pracodawcy przysługuje mu urlop proporcjonalny do liczby miesięcy, jakie u niego przepracuje w danym roku. Jeśli wykorzystał już więcej, w nowym miejscu pracy w tym roku będzie należeć mu się odpowiednio mniej urlopu. Jeżeli zaś wykorzystał mniej, dotychczasowy pracodawca powinien wypłacić pracownikowi ekwiwalent za niewykorzystany urlop.
Ekwiwalent za urlop to rekompensata pieniężna za niewykorzystane dni urlopu, wypłacana w sytuacji, gdy umowa o pracę wygasła lub została rozwiązana. Powinien zostać wypłacony w ostatnim dniu zatrudnienia.
W czasie trwania umowy o pracę ekwiwalent nie może być wypłacony – urlop powinien zostać wykorzystany lub przeniesiony na następny rok. Tak zwane „sprzedawanie urlopu”, czyli płacenie obecnemu pracownikowi za niewykorzystany urlop, jest niezgodne z prawem.
W każdym roku kalendarzowym pracownikowi przysługują łącznie 4 dni urlopu na żądanie. Nie jest to jednak dodatkowy urlop – dni te pochodzą z puli urlopu wypoczynkowego. Urlop na żądanie, niewykorzystany w danym roku, nie przepada, ale przestaje być urlopem na żądanie.
Pracownikowi, który wychowuje dziecko lub dzieci w wieku do 14. roku życia, przysługują dwa dni wolnego w ciągu roku, z prawem do wynagrodzenia na takiej samej zasadzie jak urlop wypoczynkowy. Dni te są przeznaczone na opiekę nad zdrowym dzieckiem i nie przechodzą na kolejny rok kalendarzowy. Nie są uzależnione od liczby posiadanych dzieci. Może z nich skorzystać tylko jeden z rodziców.
Oprócz dni przeznaczonych na wypoczynek pracownikowi przysługuje wolne również z okazji różnych wydarzeń życiowych. Kiedy należy mu się dodatkowy urlop, zwany urlopem okolicznościowym?
W przypadku śmierci małżonka, dziecka, rodzica (także ojczyma lub macochy) pracownikowi należą się dwa dni urlopu. Jeden dzień należy się w przypadku śmierci siostry lub brata, babci lub dziadka, teściowej lub teścia, a także innej osoby pozostającej pod opieką pracownika albo na jego utrzymaniu.
W przypadku narodzin dziecka pracownikowi przysługują dwa dni urlopu okolicznościowego (niezależnie od liczby urodzonych dzieci).
Pracownikowi, który bierze ślub, przysługują dwa dni urlopu okolicznościowego. Jeden dzień przysługuje wtedy, gdy ślub bierze dziecko pracownika.
W przypadku urlopów okolicznościowych ważne jest, aby termin urlopu pozostawał w bezpośrednim związku z wydarzeniem. Może to oznaczać na przykład przygotowania do ślubu, urlop w dniu powrotu żony z dzieckiem ze szpitala albo w dniu pogrzebu członka rodziny.
Urlop okolicznościowy nie zależy od wymiaru etatu ani stażu pracy. Jego wykorzystanie nie wpływa na wymiar urlopu wypoczynkowego ani w bieżącym, ani w kolejnym roku kalendarzowym.
Informacje zawarte w artykule aktualne na dzień 19 kwietnia 2017 r.
